Lm. Giuse Nguyễn Văn Lộc, S.J.
5. Con người mới
Khi cầu nguyện với Tin Mừng, các bài Linh Thao giúp học để sống với Đức Giê-su trong tương quan “bạn đồng hành”; đó là điều mà Người mời gọi ngay từ bài suy niệm về Tiếng Gọi. Khởi từ mầu nhiệm Nhập Thể cho đến mầu nhiệm cuối cùng, là mầu nhiệm Lên Trời của Chúa: “Nói xong, Người được cất lên ngay trước mắt các ông, và có đám mây quyện lấy Người, khiến các ông không còn thấy Người nữa” (Cv 1, 9). Thánh Inhaxiô đã muốn dõi theo hành trình này bằng đôi chân của mình (physiquement, một cách thực tế, thể lý).
Ngay trong thời gian dưỡng thương ở Loyola, thánh Inhaxiô đã có dự định đi Giêrusalem. Sau này, ngài quyết định sống suốt đời ở đó để đi theo Đức Ki-tô, bằng cách đặt chân của mình vào vết chân của Người và giúp đỡ các linh hồn. Nhưng người canh giữ Đất Thánh đã không cho phép và buộc ngài trở về cùng với những người hành hương khác. Khi đó, ngài đến núi Cây Dầu, ngài kể lại, “Ở đó có một phiến đá, từ đó Chúa chúng ta đã lên trời, và ngày nay người ta còn thấy ở đó những dấu vết của hai bàn chân Chúa”. Ngài thậm chí trở lại đó một lần nữa, bất chấp lệnh cấm, bởi vì “ông chưa nhìn kỹ bàn chân phải của Chúa quay về phía nào và bàn chân trái của Chúa quay về phía nào” (TT 47). Đó là sự ngây ngô của một người mất hướng đi, giống như các môn đệ của Đức Giê-su cũng là như thế trong một lúc, khi họ chứng kiến Người biến mất. Đôi khi, cũng như chính chúng ta, vào đêm cuối cùng của kỳ Linh Thao, với ý nghĩ phải trở lại trong thế giới, nơi đó sự hiện diện của Đức Giê-su thì không luôn luôn rõ ràng.
* * *
Có lẽ khi đó, thánh Inhaxiô đã nhớ lại bài học cuối cùng mà ngài đã nhận được ở Manresa: « Một lần kia, với lòng sốt mến, ông đi đến một nhà thờ cách Manresa chừng một dặm – Tôi tin rằng đó là nhà thờ Thánh Phaolô – và nơi có con đường chạy dọc theo con sông. Với tất cả lòng sốt mến của mình, ông chuẩn bị ngồi xuống một chút, mặt hướng về dòng sông đang chảy phía dưới. Đang khi ngồi ở đó, con mắt trí hiểu của ông bắt đầu mở ra. Không phải là ông thấy một thị kiến, nhưng ông thấu hiểu và nhận biết vô số điều, cả những điều thiêng liêng lẫn những điều liên quan đến đức tin và phong hoá, và điều đó xảy ra với một sự soi sáng lớn lao, đến nỗi tất cả những điều này trở nên mới mẻ đối với ông. Và không thể giải thích được mọi điểm đặc thù mà ông hiểu được lúc đó, mặc dù có rất nhiều điều, nếu đó không phải là ông đã lãnh nhận được một sự rõ ràng phi thường trong trí hiểu của ông; đến nỗi trong tất cả cuộc đời, cho đến sáu mươi hai năm đã qua, nếu ông tập hợp lại tất cả những sự trợ giúp mà ông đã nhận được từ Thiên Chúa và tất cả những sự việc mà ông đã biết được, dù cộng chung lại với nhau, dường như đối với ông cũng không bằng điều ông lãnh nhận được từ một lần duy nhất này (Và điều này đã xảy ra theo cách thức soi sáng trí hiểu của cha đến nỗi dường như cha trở nên như một con người khác và có được một trí khôn khác với trí khôn mà cha đã có trước đây) » (TT 30).
Chúng ta không biết được chi tiết của những gì mà thánh Inhaxiô đã có thể hiểu và biết, nhưng chúng ta có thể ghi nhận ba điểm, như là những nền tảng của linh đạo Inhaxiô.
(a) Trước hết, nơi chốn của “ơn soi sáng” (illunination), được mô tả với sự chính xác cao độ: trên đường đi, ngài ngồi xuống; khuôn mặt của ngài hướng về con sông (sông Cardoner) đang cuộn chảy xuống phía dưới thấp. Và đây, không phải là một thị kiến đặc biệt, con mắt trí khôn của ngài được mở ra. Như thế, chính khi đang nhìn xuống “phía dưới” mà ngài đã tri nhận được những điều thuộc về Thiên Chúa. “Phía dưới”, đó là một dòng sông đang cuộn chảy, như đang cuộn chảy dưới mắt ngài những biến cố của lịch sử, và chúng ta tri nhận một cách khó khăn sự hài hòa, và các biến cố của cuộc đời chúng ta, cũng rất bất ngờ và đôi khi làm đảo lộn.
(b) Thứ đến, thánh Inhaxiô “đã hiểu”. Tương tự như trong những khoảng khắc đặc biệt của một cuộc tìm kiếm kiên nhẫn, rồi bỗng nhiên, các yếu tố của một vấn đề, trước kia tỏ ra nan giải, này được sắp xếp với nhau, tất cả qui tụ lại, những mối tương giữa chúng được tri nhận: “Tôi hiểu rồi!” Đối với thánh Inhaxiô, thế giới trở nên hài hòa, được định hướng; mọi sự đều có sens, nghĩa là vừa có ý nghĩa (signification) và vừa có hướng đi (direction).
(c) Thứ ba, sự hiểu biết này không giới hạn ở phạm vi được gọi là “thiêng liêng”. Sự hiểu biết này liên quan đến, như ngài thánh nhân nói, “những điều thuộc về đức tin”, những dữ kiện của Mặc Khải, vốn thường hay đụng chạm lí trí con người. Vào lúc này, những điều này liên kết với nhau trong một tổng thể và soi sáng lẫn cho nhau. Ở bờ sông Cardoner, thánh Inhaxiô đã đi vào trong cuộc đối thoại không gián đoạn của trí khôn chất vấn đức tin, và của đức tin thúc đẩy sự tìm kiếm của trí khôn.
Thánh Inhaxiô còn nói thêm – và điều ngày còn đáng kinh ngạc hơn nữa – rằng ngài đã hiểu cả những gì liên quan đến “kiến thức” (las letras). Trong ngôn ngữ thuộc thời đó, phải hiểu ở đây là tất cả những gì làm cho một người thành “người có học”, có khả năng nắm bắt những lãnh vực khác nhau của nền văn hóa theo nghĩa rộng nhất. Thực vậy, văn hóa biểu thị nỗ lực của con người nhằm làm chủ và biến đổi thiên nhiên: hiển nhiên là văn chương, những cả nghệ thuật và khoa học, kinh tế và chính trị.
Tóm lại, không có gì thuộc về con người còn xa cách với ơn soi sáng thần linh này: “mọi sự tỏ ra mới mẻ đối với ngài… đến độ dường như ngài trở nên một con người khác”[1].
Vậy đâu là sự mới mẻ bỗng nhiên được hiểu thấu? Nơi điều gì sự mới mẻ này đã làm cho thánh Inhaxiô trở nên một con người mới? Bài chiêm niệm cuối cùng của hành trình Linh Thao sẽ mang lại câu trả lời cho hai câu hỏi này.
* * *
(a) Trong hành trình Linh Thao, mầu nhiệm cuối cùng của cuộc đời Đức Ki-tô là mầu nhiệm Lên Trời của Chúa. Vào lúc mà Đức Giê-su “đi khuất khỏi tầm mắt”, thánh Inhaxiô mời gọi chúng ta đóng lại cuốn sách Tin Mừng và mở ra cuốn sách thế giới, nhưng để đọc ra ở đó cùng một sứ điệp, khi chúng ta trở về với những bận rộn đời thường. Đó là bài “Chiêm niệm để được tình yêu” (LT 230-237).
Một bài chiêm niệm giả định phải có điều gì đó để nhìn. Nhưng, đó là cái nhìn của đức tin, “như thể bạn thấy điều vô hình”. Điều được dành cho đôi mắt thể lí của chúng ta, đó là thế giới và lịch sử của nó, đó là đời sống của tôi và những thăng trầm. Nhưng khi tưởng nhớ lại quá khứ trong đức tin, tôi có thể đọc ra ở đó có cả một con đường, dưới ánh sáng của hành trình mà tôi đã thực hiện trong Linh Thao; và tôi nhận ra rằng, đó là con đường của ân sủng, nơi đó Thánh Linh của Thiên Chúa đã hướng dẫn tôi (LT 234). Khởi đi từ kinh nghiệm này, cái nhìn của tôi có thể hướng ra với thế giới và lịch sử của nó: tương tự như Ngôi Lời đã trở nên xác phàm để ở giữa chúng ta, tôi nhìn ngắm Thiên Chúa cư ngụ nơi các tạo vật như thế nào (LT 235); tương tự như Đức Giê-su đã làm việc trong lao nhọc và gian khổ, tôi nhìn ngắm Thiên Chúa làm việc và lao nhọc trong những đau khổ của con người và trong thế giới sáng tạo, đang rên xiết trong những cơn đau của quá trình sinh ra của ơn giải thoát (LT 236 và Rm 8, 21-22). Khi đó, tôi hiểu ra rằng, mọi sự đều có ý nghĩa, bởi vì chính trong thế giới và trong lịch sử của nó, mà hành trình đi xuống của tình yêu được hoàn tất, vốn được chiêm ngắm lâu giờ trong suốt thời gian của hành trình Linh Thao (LT 237). Đó chính là điều mà thánh Inhaxiô đã hiểu ở bờ sông Cardoner.
(b) Và đâu là “một người khác” mà “thánh Inhaxiô đã trở nên? Những gì xẩy ra sau đó trong cuộc đời của ngài sẽ cho biết điều này. Nhưng ngay lúc đó, ngài được đưa vào trong một chuyển động, trong đó ngài cảm thấy mình được cuốn đi với toàn thể thế giới sáng tạo. Đó là một con người tự do, được giải thoát khỏi những quyến rũ giả tạo, khi đối diện với tất cả những gì sẽ xẩy ra cho ngài. Thánh nhân tạ ơn Chúa (TT 31), bằng cách dâng cho Người sự tự do mới mẻ, hướng về tương lai mà Người sẽ tỏ bày cho ngài trong không gian và thời gian, những con đường cụt ngủn hay những con đường mở ra, những thành công và những thất bại, các bạn hữu và những thù địch… Ngài có thể thưa với Chúa:
Lạy Chúa, xin nhận lấy trọn cả tự do, trí nhớ, trí hiểu và toàn thể ý chí con, tất cả những gì con có và làm chủ. Chúa đã ban cho con tất cả. Lạy Chúa, con xin dâng lại Chúa tất cả. Tất cả là của Chúa, xin Chúa sử dụng hoàn toàn theo ý Chúa. Xin Chúa ban cho con tình yêu và ân sủng Chúa. Đối với con, thế là đủ (LT 234).
* * *
Có thể đọc và cầu nguyện :
- Châm ngôn 8, 22-31: “Ngày ngày, Đức Khôn ngoan nói, ta là niềm vui của Người, trước mặt Người, ta không ngớt vui chơi trên mặt đất, ta đùa vui với con cái loài người”.
- Khôn ngoan 7, 22-8,1: “Đức Khôn ngoan của Thiên Chúa tỏ bày sức mạnh của mình từ điểm tận cùng này đến điểm tận cùng kia của hoàn vũ”.
- Tv 104 (105): “Người đổi mới mặt đất này”.
- Cv 17, 22-31: “Chúng ta thuộc dòng dõi của Thiên Chúa”.
* * *
Ở Manresa, khi dạy dỗ thánh Inhaxiô “theo cách thức của một người thầy giáo lớp học” (TT 27), những nền tảng của một nền linh đạo đã được thiết lập:
- Thiên Chúa, – Cha, Con và Thánh Thần – trong tương quan tình yêu (1. Thiên Chúa của bạn là ai ?)
- Đó là tình yêu Ba Ngôi, lan tỏa ra khỏi chính mình, và đã tạo dựng thế giới (2. Trái đất và mọi cư dân của nó).
- Đức Giê-su Ki-tô, Con Thiên Chúa, hiện diện thực sự trong bí tích Thánh Thể, là điểm hội tụ của lịch sử, để dẫn đưa lịch sử về với Đấng Tạo Dựng (3. Giữa lòng thế giới này).
- Trong hành trình trở về với Thiên Chúa Cha, ngang qua con đường lao nhọc, Đức Ki-tô của Tin Mừng sẽ là Người Bạn Đường của những ai đi theo Ngài (4. Bạn đồng hành).
- Sự hiện hiện sáng tạo của Thiên Chúa tràn đầy vũ trụ và lịch sử con người (5. Con người mới).
Mọi sự đã được nói ra (dire), nhưng mọi sự vẫn còn để thực hiện (faire). Một nền linh đạo không chỉ là một cách diễn tả Thiên Chúa, thế giới và chính mình. Linh đạo là một dự án của đời sống.
Sau Manresa, thánh Inhaxiô tiến bước trên miền đất vững chắc và đánh dấu những bước chân của mình trong lịch sử con người. Từ đây, Người Hành Hương (thánh Inhaxiô tự gọi mình như thế) mời gọi chúng ta đi vào trong kinh nghiệm hướng đến hành động, yêu mến và phục vụ.
[1] Châm ngôn của Năm Thánh Inhaxiô 2021: “Thấy mọi sự đều mới trong Đức Ki-tô”.
