Đời sống và gương lành của các thánh được mọi người và Giáo Hội công nhận là một minh chứng rõ ràng về việc con người -một loài hữu hạn- có thể kết hiệp mật thiết với Thiên Chúa -Đấng vô hạn. Các thánh không nhất thiết phải là các nhà thần học hay triết học và ngược lại, nhưng họ lại có được một sự “hiểu biết” vô cùng thâm sâu và cá vị với Thiên Chúa đến độ nó biến đổi họ từ trong ra ngoài, khiến cho những ai sống với họ hoặc tiếp xúc với họ đều cảm nhận được sự thánh thiêng tuôn chảy ra từ họ. Một lối sống đầy bác ái yêu thương, một trái tim hiền hậu, một thái độ kiên nhẫn nhân từ… là điều làm cho họ trở nên phi thường, khiến mọi người cảm phục. Chúng ta tự hỏi, nhờ đâu mà họ có thể đạt được thành tựu ấy trong đời sống thiêng liêng? Đâu là cách thức mà họ sử dụng để để trở thành những con người vĩ đại như vậy?
Cách chung, những bài tập thiêng liêng (hay còn gọi là Linh Thao) là điều mà bất cứ ai muốn vươn đến đỉnh cao trong tương quan với Chúa đều phải thực tập. Phần vô hình của con người (linh hồn) cũng giống như phần hữu hình của nó (thân xác) cần phải trải qua những hoạt động lành mạnh, được bồi bổ đầy đủ dinh dưỡng… thì mới trở nên khoẻ mạnh được. Vấn đề là, như đã nói, linh hồn vốn dĩ vô hình, phải luyện tập nó thế nào, phải bồi bổ nó ra sao, bằng loại dinh dưỡng nào? Chính các thánh là những chuyên gia trong lĩnh vực này và có câu trả lời thoả đáng cho chúng ta. Nhờ ơn Chúa, họ đã từng bước dò dẫm để, từ kinh nghiệm của mình, sáng tạo ra hay hệ thống lại những phương pháp nhằm giúp ích cho người khác.
Linh Thao theo phương pháp của Inhaxio không phải là “kiểu luyện tập linh hồn” duy nhất trong lịch sử Giáo Hội. Ngài cũng không phải là người đầu tiên nghĩ đến hay sáng tạo ra chữ này. Trước ngài và sau này cũng không thiếu những bậc chân tu vĩ đại có sức ảnh hưởng và có phương pháp tu dưỡng linh hồn giúp ích cho nhiều người. Inhaxio cũng không phải là một nhà thần học có bộ óc suy tư những vấn đề đức tin và giải quyết những tranh cãi xung quanh vấn đề này. Mặc dù có bằng cao học về thần học của đại học Paris danh tiếng thời đó, nhưng sức học của ngài cũng không thuộc dạng xuất sắc; quả vậy, ngài đã phải rất vất vả mới có thể hoàn thành chương trình học của mình. Nhưng xét về lãnh vực thiêng liêng và nghệ thuật đi vào chiều sâu của tâm hồn, ngài là một trong những nhân vật không thể không nhắc đến.
Sách Linh Thao là một tập sách nhỏ về phương pháp cầu nguyện để gặp gỡ Chúa, tìm kiếm ý Chúa nhằm giúp sắp xếp lại cuộc đời mình. Chính thánh Inhaxio viết nó qua những chỉ dẫn ngắn gọn và xúc tích, từ kinh nghiệm của chính bản thân cùng với những kiến thức học được từ người khác, ròng rã suốt nhiều năm. Những chỉ dẫn đó vừa cụ thể, vừa rõ ràng, theo từng bước một, nên rất dễ áp dụng. Về sau, ngài còn xin ý kiến của nhiều người để có thể hoàn tất nó và xin sự chuẩn nhận của Toà Thánh. Bên cạnh những chỉ dẫn cho một hành trình tu dưỡng linh hồn dài trên dưới 30 ngày để kết hiệp với Chúa và tìm ý Chúa cho bậc sống của mình, Inhaxio còn ghi lại những quy tắc mang tính hướng dẫn rất có giá trị. Chúng vừa mang tính thực hành cao vì rất thực tiễn, nhưng cũng cho thấy quan điểm thần học của ngài về một số vấn đề trọng yếu như hình ảnh về Thiên Chúa, phân định các thần, tương quan với Giáo Hội… Càng nghiên cứu sâu về Inhaxio qua phương pháp Linh Thao trên nền tảng đọc lại kinh nghiệm cá nhân ngài và hơn 6000 lá thư của ngài còn lưu giữ, chúng ta càng đi đến xác quyết rằng: Inhaxio đích thực là một nhà thần bí, theo đúng nghĩa đen của từ này.
Dụng ý của Inhaxio khi viết sách Linh Thao, như được ngài biểu thị rõ ngay ở số đầu tiên, là để giúp tìm thấy ý của Chúa cho bậc sống của mình. Chính Inhaxio trong một dịp khác cũng thừa nhận rằng Linh Thao sẽ phù hợp hơn đối với những người chưa chọn bậc sống cho mình. Những quy tắc chọn lựa mà Inhaxio đưa ra ở cuối tuần thứ 2 của Linh Thao cũng được nhiều người xem là tâm điểm của quá trình làm linh thao, trước đó sẽ là chuẩn bị cho việc chọn lựa và sau đó là sự xác chuẩn cho chọn lựa. Tuy nhiên, một phương diện khác cũng đồng thời xuất hiện với mục đích làm chọn lựa này chính là việc kết hiệp với Chúa. Quả vậy, chẳng ai có thể được xem là đã tìm thấy ý Chúa nếu như không kết hiệp với Chúa. Việc xác chuẩn đến từ đâu nếu không phải là từ một tương quan đã gắn chặt với Chúa? Lịch sử cho thấy chính Inhaxio cũng đã giúp linh thao cho người đã chọn lựa bậc sống cho mình rồi (như Phanxico Xavie). Còn kinh nghiệm thì cho thấy những người đã an vị trong bậc sống của mình vẫn có thể làm linh thao để kết thân với Chúa hơn và họ đã đạt rất nhiều thành tựu nhờ linh thao.
Điều quan trọng là ý Chúa sẽ được tìm thấy nơi đâu? Chúa sẽ tỏ bày ý của Ngài cho chúng ta bằng cách nào? Làm sao để đọc được tiếng nói của Chúa để hiểu ý của Ngài muốn truyền đạt cho chúng ta?
Inhaxio mặc dù không phải là một người mộ đạo từ tấm bé, nhưng ngài cũng được giáo dục trong môi trường đức tin Kitô giáo. Inhaxio chưa bao giờ nghi ngờ về sự hiện diện của một Thiên Chúa, chỉ là ngài chưa biết Đấng đó là ai, như thế nào, có liên quan gì đến cuộc sống của mình và bản thân mình có một vị trí nào nào trong mắt vị Thiên Chúa đó hay không thôi. Mối bận tâm của Inhaxio từ thuở bé cho đến khi trưởng thành là vinh hoa phú quý, là sự công nhận của người khác, là niềm kiêu hãnh cá nhân. Cho đến một ngày, nhờ ơn Chúa, ngang qua nội dung của các sách thiêng liêng mà ngài đọc chỉ với mục đích giết thời gian, Inhaxio chợt phát hiện ra rằng bên trong con người mình dường như có một thế giới nào khác. Một sự khai mở nào đó xảy đến trong tâm trí hệt như một luồng sáng giúp khai thông con đường lâu nay vẫn bị bỏ hoang đang chìm trong tăm tối. Phải, bên trong con người có một thế giới, nơi đó có những năng động của nó, có những biến đổi, những xoay vần, những xung đột của nhiều yếu tố khác nhau. Chỉ cần đi vô bên trong đó, nhìn cho rõ chuyện gì đang xảy ra ở đó, biết nguồn gốc và điểm đến của những luồng tác động, nắm được các quy tắc vận hành của nó, đưa mọi cái về trong trật tự … là mọi cái sẽ được khai thông và chúng ta sẽ thấy được Thiên Chúa. Những hoạt động đó chính là cái mà ta gọi là “thao luyện linh hồn” hay linh thao.
Như thế, nền tảng để Inhaxio xây dựng phương pháp thiêng liêng của mình chính là khám phá ra sự tồn tại của thế giới nội tâm và đi vào trong đó. Nhưng làm sao để có thể đi vào trong tâm hồn của mình? Inhaxio đồng ý với tất cả các bậc thầy linh đạo khác rằng sự thinh lặng là điều tối cần thiết cho hành trình này. Sự thinh lặng bên ngoài bổ trợ rất nhiều cho việc hướng sự tập trung vào bên trong. Sự xô bồ, vồn vã, ồn ào những hoạt động không ngừng nghỉ bên ngoài thường lôi kéo chúng ta về nhiều hướng khác nhau. Không có sự thinh lặng thì cũng không bao giờ có thể tiến sâu vào thế giới nội tâm được. Bởi thế, ngay từ buổi bình minh của lịch sử Giáo hội, đã xuất hiện những phong trào bỏ thành thị phồn hoa để vào những nơi hoang vắng như rừng sâu, sa mạc để dễ dàng tìm gặp Chúa. Inhaxio cũng đòi hỏi các thao viên một sự tách biệt khỏi những bận tâm thường ngày và các mối tương quan thân thiết hay thậm chí là khỏi môi trường đang sống để có thể đi vào nội tâm một cách tốt hơn.
(Còn tiếp)
Pr. Lê Hoàng Nam, SJ
