Nguyên tác: Michael Amaladoss, S.J., Những Suy Tư Thâm Trầm về Cuộc Sống, dịch bởi Montfort Phạm Quốc Huyền, O.Cist., Hà Nội, NXB. Tôn Giáo, 2016.
Chúng ta thường nghe nói rằng người ta không còn cảm thức về tội lỗi nữa. Lý do là vì ngày nay người ta ít đi xưng tội. Điều này có thể do người ta bất thình lình trở nên yêu thương hơn, bình an hơn, công bằng hơn, phục vụ hơn, không còn ích kỷ nữa chăng? Dường như không phải thế. Thế giới thực sự không thay đổi như vậy.
Điều có thể xảy ra, người ta ý thức rằng mình đang làm điều sai trái, nhưng họ không có cảm giác phạm tội về chuyện đó. Họ không chịu trách nhiệm về nó.
Người ta thường biết họ đang vi phạm một luật luân lý. Nhưng người ta có nhiều lý do để biện minh. Có nhiều tình tiết giảm khinh. Hoàn cảnh mà con người không thể ứng xử theo cách khác. Cuối cùng, họ làm điều đó. Người ta phải tồn tại trong một thế giới phức tạp và đầy khó khăn. Các cơ cấu kinh tế xã hội tự nó là bất công và điều một cá nhân có thể làm là chống lại nó. Ví dụ người ta dễ dàng ăn hối lộ.
Đôi khi người ta đi thêm một bước. Một số người lấy mục đích biện minh cho phương tiện. Miễn là mục đích đạt được dường như chính đáng, người ta không do dự bớt xén. Thậm chí họ có thể đòi hỏi nó như một quyền lợi.
Khi khác, những nguyên tắc luân lý phức tạp lại trợ giúp họ. Người ta có thể chọn điều ít xấu hơn hay nguyên tắc hai hiệu quả. Dĩ nhiên, ý định của họ luôn ngay lành. Nhưng họ cảm thấy bị bó buộc trong những hoàn cảnh để hành động theo kiểu này.
Đôi khi người ta không ý thức rằng họ đang làm điều sai trái. Họ bị kẹt trong một hệ thống văn hoá hay xã hội. Vì thế, họ không ý thức về việc sai trái. Việc thực hành sự tách biệt nhân danh giai cấp, giới tính, tôn giáo hay chủng tộc để đòi hỏi của hồi môn; cư xử với phụ nữ như hạ đẳng hay như gánh nặng, cho phép ngay cả việc giết trẻ sơ sinh nữ, bóc lột trẻ em lao động, phá hoại thiên nhiên, tất cả những điều này và những điều thực hành khác tương tự dường như là những điều được làm cách tự nhiên. Đây là cách người ta vẫn thường làm mà! Sức mạnh của truyền thống một cách nào đó phê chuẩn lối cư xử như thế.
Chúng ta mạnh mẽ lên án việc các công ty đa quôc gia bóc lột người nghèo, nhưng chính chúng ta không do dự mua các sản phẩm của họ và như thế là ủng hộ họ. Chúng ta phê phán những thực hành phi đạo đức của thị trường tài chính, nhưng chúng ta không ngại gửi tiền vào đó để kiếm ít lợi nhuận: dĩ nhiên ngân hàng làm điều đó cho chúng ta, thậm chí chúng ta không biết nữa. Chúng ta lên án việc mua bán vũ khí, nhưng chúng ta lại đầu tư tiền bạc vào chuyện đó hay kiếm lợi nhờ những công việc do nó tạo ra.
Dịp khác, người ta tìm kiếm nơi náu ẩn trong việc vâng phục các mệnh lệnh của người khác. Hàng triệu người bị giết bởi những người làm do tuân lệnh, và làm như thế mà không thắc mắc, lưỡng lự. Một hình thức tệ hại hơn của việc tự công chính hoá là cảm thấy công chính khi làm điều ác, trong việc giết người, đả thương người khác nhân danh việc bảo vệ tự do, dân chủ, hay hoà bình. Người ta trốn tránh dưới chiêu bài chiến tranh chủ nghĩa.
Những hình thức tệ hại nhất của việc tự công chính hoá là người ta cho rằng họ bảo vệ tự do trong khi họ biết rất rõ họ đang bảo vệ quyền lợi của họ.
Nguy hiểm là chúng ta bị bao quanh bởi sự dữ trong những hình thức khác nhau của nó, và tất cả chúng ta dính líu vào đó trong những cách khác nhau đến nỗi chúng ta không thấy nó là sự dữ, và không cảm thấy có trách nhiệm về nó nữa.
Khi chúng ta trở nên ý thức về sự phức tạp và tính nghiêm trọng của hoàn cảnh, chúng ta có thể phản ứng theo nhiều chiều kích khác nhau. Quyền lực tội lỗi lan tràn khắp nơi với những cánh tay nối dài của nó dường như làm chúng ta tê liệt, không thể làm gì được. Vì vậy chúng ta không muốn nhận thức nó nữa, để cuộc sống cứ tiếp tục như thường lệ. Một số người có thể nhìn thấy sự phức tạp của nó một cớ để cáo lỗi về trách nhiệm của họ. Những người khác có thể tự công chính hoá với tư cách là nạn nhân của một hoàn cảnh bất khả kháng. Những người khác nữa có thể sống với sự thoả hiệp không dễ dàng. Càng nhạy cảm và tinh tế có thể có khuynh hướng rút lui vào thế giới riêng của mình hay tìm cách bỏ chạy khỏi thế giới này.
Phản ứng đúng đắn của người Ki-tô hữu có hai mặt. Người ta phải dấn thân vào cuộc chiến chống lại sự dữ và thực thi công lý, điều này phải thực hiện không đơn lẽ và hấp tấp, nhưng thực hiện trong cộng đoàn với sự khôn ngoan, nhận định, và hiệu quả. Người ta phải dấn thân vào phong trào thăng tiến những lối sống mới. Mặt khác, con người phải thanh tẩy chính mình, những động lực và sự chọn lựa, qua việc ý thức và phân định, để không trở thành nạn nhân của tội lỗi. Chạy trốn khỏi thế giới này hay sống thoả hiệp trong đời sống hàng ngày có thể khó tránh được, nhưng hãy đặt mình vào trong bối cảnh của một phong trào để thay đổi, không có những cáo lỗi hay những ảo tưởng. Khi ấy, chúng ta không còn là những người cộng tác bất đắc dĩ, nhưng là chiến đấu để thay đổi.
Bây giờ chúng ta có thể hiểu tại sao các thánh xem mình là những tội nhân lớn: càng nhạy cảm về luân lý, người ta càng ý thức sâu xa về tội lỗi.
