THƯ BÁO TIN CHA ALEXANDRE DE RHODES QUA ĐỜI
Trong phần này, chúng tôi xin chia làm bốn mục:
• Vài điều cần lưu ý.
• Tờ thứ nhất của bức thư.
• Bức thư dịch sang tiếng Việt, từ nguyên bản Pháp ngữ.
• Nguyên bản Pháp ngữ (xin không đăng tải trong khuôn khổ bài này)
1. Vài diều cần lưu ý
Chính bức thư do cha Amé Chezaud viết trong 3 trang giấy khổ 20cm60 X 29cm50, chữ viết nhỏ li ti, văn dài lê thê, nhiều chỗ chấm câu không rõ ràng, lại là thứ tiếng Pháp thế kỷ 17. Chính vì vậy, khi phiên dịch sang tiếng Việt, chúng tôi không thể dịch theo nghĩa từng chữ; đàng khác cũng không thể chấm câu hoàn toàn như nguyên bản. Chắc chắn trong bản dịch này có nhiều khiếm khuyết, mong bạn đọc chỉ giáo.
2. Tờ thứ nhất của bức thư
Tờ thứ nhất của bức thư là tờ giấy trên đó viết mấy dòng chữ, đề tên, địa chỉ người nhận và tên cùng địa chỉ của người mà tác giả muốn nhờ ông chuyển cho người nhận thư. Chúng tôi tạm coi tờ giấy này như một bao thư, dù không mang hình thức bao thư, không dán kín. Sau đó sang tờ thứ hai trở đi mới chính thức là bức thư. Vậy chúng tôi xin mô tả chi tiết hơn mấy dòng chữ
tờ thứ nhất của của bức thư này.
Trên cùng trang giấy của tờ thứ nhất, có ba loại nét chữ khác nhau, chứng tỏ do ba người viết: Amé Chezaud và hai người khác.
a- Trước hết là nét chữ của chính tác giả bức thư, cha Amé Chezaud:
Gửi cha đáng kính Jacques Renault/Giám Tình Dòng Tên Pháp/ tại Parys.
(AMon Reuer. Pere/ Le p. Jacques Renault Pro=/ uincial de france de la Compagnie/ de JESUS/ a Parys).
Nhờ cha đáng kính Georges I de Rhodes cũng thuộc Dòng Tên/ tại Lyon
(Recomandee au R p. Georges/ de Rhodes de la mesme Compi/ a Lyon).
b- Tiếp đến là chữ của một người khác viêt bằng La ngữ, nhưng chúng tôi không biết của ai; chỉ phỏng đoán của người làm việc nhà Kho lưu trữ:
Cha Alessander de/ Rodes/ qua đời/ tại Aspan tháng 11 ! 1660
(Obiit/ p Alessander de/ Rodes Aspani nouẽ/ 1660).
c- Sau cùng nét chữ của người thứ ba, trên cùng trang giấy; chúng tôi cũng không biết do ai viết:
Thư này được viết do chính tay Cha Aymé Chezaud.
(Cette lettre esùescrite/ de la propre main/ du p. Aymé Chezaud).
Để bạn đọc hiểu biết rộng hơn, chúng tôi xin ghi lại tiểu sử hai nhân vật mà chúng tôi có tư liệu: AméChezaud và Georges de Rhodes:
Amé CHEZAUD (1604-1664); chính cha Chezaud ký tên Amé Chezaud trên bức thư cha viết tại Ispahan ngày 11.11.1660, đưa tin cha A. de Rhodes qua đời; có người lại viết tên cha là Aymé Chezaud: còn cha Joseph Déhergne viết là Aimé Chézaud. Cha Chezaud sinh năm 1604 tại Lyon; gia nhập Dòng Tên tại Avignon 22.9.1627; khấn trọng tại nhà thờ thánh Giacôbê của Dòng Tên tại Marseiile ngày 7,6.1637. Năm 1639 Chezaud đi truyền giáo tại Syria; năm 1652 cha lập cư sở (residentia) Dòng Tên tại Julfa gần Ispahan; khi cha Alexandre de Rhodes đến Ispahan làm bề trên cộng đoàn Dòng Tên ở đây, thì (có lẽ) chuyển cộng doàn ở Julfa vào Ispahan. Từ khi A. de Rhodes có mặt tại Ispahan, 1655, cho đến khi qua đời, 1660, Chezaud luôn ở với cha, trừ khoảng 11 tháng, 1658-1659, Chezaud theo lời yêu cầu của A. de Rhodes, đi đường bộ theo ngả Khorassan đến vùng Tartarie truyền giáo. Không thành công, Chezaud lại trở về Ispahan khoảng cuối năm 1659 đầu 1660. Chezaud qua đời tại Ispahan ngày 14.9.1664 (Joseph DÉHERGNE, Répertoire des Jésuites de Chine de 1552 à 1800, Roma – Paris, 1973, tr. 54).
Georges de RHODES (1597-1661), sinh tại Avignon 28.12.1597; là em ruột của cha Alexandre de Rhodes; gia nhập Dòng Tên tại Avignon 16.10.1613; qua đời tại Lyon 17.5.1661. Khác với anh mình là Alexandre, quãng đời của Georges quanh quẩn trong vùng Avignonvà Lyon. Có lẽ chưa bao giờ Georges ra khỏi nước Pháp, chứ đừng nói đến việc đi tới những miền đất xa lạ ở châu Á như Alexandre. Xem ra hoạt động của Georges tập trung vào việc dạy học nhiều hơn; vì trong gần 25 năm trời cha dạy học ở trường Trinité và Notre-Dame-du-Bon- Secours là hai trường của Dòng Tên tại Lyon. Các môn Georges giảng dạy: Nhân văn (Humanités): 3 năm; Văn chương (Rhétorique): 2 năm; Triết học: 6 năm; Tín lý: 11 năm; Luân lý: 2 năm. Những năm cuối cùng cuộc đời, Georges làm Viện trưởng Notre-Dame-du-Bon-Secours. Georges viết những bộ sách lớn bằng La ngữ, được ấn hành vào các năm 1661, 1664 và 1671:
DLsputationum Theologìae scholasticae in quibus Deus, angelus, homo, sex Tractatibus explicantur. Tomus prior, Lyon, 1661, in-fol., 692 tr.
Disputationum Theoỉogiae scỉioỉasticae in quibus Christus, Deipara, Sacramenta, sex Tractatibus explicantur. Tomus posterior, Lyon, 1664, in-fol., 680 tr.
Philosophia peripatetica, ad veram Aristotelis mentem. Libris quatuor digesta & disputata, pharus ad Theologiam scholasticam, Lyon, 1671, in-fol., 704 tr.
