Thực tại bị biến thành trừu tượng. Những cách tiếp cận uyên bác nhưng lại xa rời thực tế Dân Thiên Chúa. Đó là lí do tại sao Đức Thánh Cha Phanxico thích truyền đạt bằng câu chuyện hơn là bằng định nghĩa. Để không rơi vào địa hạt của các vấn đề chính trị, thần học trừu tượng hoặc đạo đức nguỵ biện, Đức Thánh Cha mời gọi các Giám mục hãy là một mục tử và chăm sóc đàn chiên theo phong cách của Chúa Giêsu.
‘Đối với tôi, sự trừu tượng luôn là một vấn đề’
Chúng ta hãy dừng lại một chút để suy ngẫm về ngôn ngữ trừu tượng của tính thế tục mang chiều kích tâm linh. Có một sai lầm, một khiếm khuyết về phương pháp, khi bắt đầu suy nghĩ và biến các chân lý được mạc khải bởi Chúa Giêsu Kitô, Ngôi Lời nhập thể, chỉ bằng những từ ngữ trừu tượng và diễn ngôn hợp lý. Sử dụng sự trừu tượng và diễn ngôn hợp lý là điều phù hợp với thần học xét như một khoa học, nhưng chủ nghĩa đắc thắng cho rằng các kết luận của một nền thần học nhất định phải trùng khớp với chân lý được mạc khải và phải được áp dụng cho mọi người. Đây không phải là con đường mà Chúa Giêsu, Ngôi Lời Nhập Thể, đã chọn để tỏ mình ra.
Trong bài phát biểu ngắn của mình với các Hồng y tại các Đại hội đồng được tổ chức vào những ngày trước mật nghị, ĐTC đã nói bằng những thuật ngữ này để nêu bật những “hình ảnh Giáo hội” nào nên tránh trong tương lai: “Khi Giáo hội quy về mình cách vô thức thì Giáo Hội sẽ tin rằng mình có ánh sáng của riêng mình. Giáo Hội không còn là huyền bí nữa và nhường chỗ cho sự xấu xa nghiêm trọng nhất của tinh thần thế tục: sống để tôn vinh lẫn nhau. Để đơn giản hóa, có hai hình ảnh về Giáo hội: hoặc là Giáo hội truyền giáo xuất phát từ chính mình, Dei Verbum religiose audiens et fidenter proclamans, hoặc Giáo hội trần thế sống trong chính mình, vì chính mình, cho chính mình. Điều này phải soi sáng những thay đổi và cải cách có thể thực hiện được để cứu rỗi các linh hồn” [37]
Theo Đức Thánh Cha, đây là thời đại của các hệ tư tưởng, vốn phải được vạch trần, không phải bằng cách tranh luận với chúng, mà bằng cách đi đến tận gốc rễ và chỉ ra lý do tại sao chúng là những hệ tư tưởng, bắt đầu từ hoa trái của chúng. Trong cuộc gặp gỡ gần đây trong chuyến tông du đến Slovakia, Đức Phanxicô đã nói với các tu sĩ Dòng Tên đang làm việc tại đất nước đó: “Khi tôi nói về hệ tư tưởng, tôi đang nói về ý tưởng, sự trừu tượng trong đó mọi thứ đều có thể thực hiện được, chứ không phải về cuộc sống cụ thể của con người và hoàn cảnh thực sự của họ” [38]. Một tuyên bố tự phát của Đức Phanxicô trong bối cảnh đó – “sự trừu tượng luôn là một vấn đề đối với tôi” – rất có tính gợi mở, bởi vì nó làm sáng tỏ nhiều điều về cách suy nghĩ của ngài.
Đức Giáo Hoàng đề cập đến cơn cám dỗ này khi khai mạc Thượng Hội Đồng: “Nguy cơ thứ hai là chủ nghĩa trí thức. Thực tại lại biến thành sự trừu tượng và chúng ta, với những suy tư của mình, cuối cùng lại đi theo hướng ngược lại. Điều này sẽ biến Thượng Hội đồng thành một loại nhóm nghiên cứu, đưa ra những cách tiếp cận uyên bác nhưng trừu tượng đối với các vấn đề của Giáo hội và những tệ nạn trong thế giới của chúng ta. Những người bình thường nói những điều thông thường, một cách hời hợt và trần tục, rồi cuối cùng lại đi theo những chia rẽ ý thức hệ và đảng phái quen thuộc nhưng không hiệu quả, xa rời thực tế của Dân thánh Thiên Chúa và đời sống cụ thể của các cộng đồng trên khắp thế giới” [39]
Đức Phanxicô tin rằng suy nghĩ và suy ngẫm bao gồm việc tham gia vào một quá trình phân định các tình huống cụ thể, chứ không phải phát triển các lý thuyết trừu tượng, chứ đừng nói đến việc thảo luận về chúng. Sự ác cảm của ngài đối với sự trừu tượng cũng nói lên nhiều điều về cách ngài truyền đạt bằng câu chuyện hơn là bằng định nghĩa, và về cách ngài thực thi chức vụ lãnh đạo của mình, luôn giữ vai trò mục tử, ngay cả trong mối quan hệ với những người chỉ trích và không vâng phục ngài, và ngài không rơi vào chính trị.
‘Hãy là một mục tử’
Nếu ở cấp độ trí tuệ, chủ nghĩa đắc thắng trở thành ý thức hệ – mọi hệ tư tưởng đều có tính đắc thắng – ở cấp độ thực tế, cấp độ chính phủ, nó rơi vào chính trị và chủ nghĩa chức năng. Điều này được minh họa rõ ràng qua những gì Đức Phanxicô nói trên chuyến bay trở về sau chuyến tông du đến Budapest và Slovakia [40]. Trước câu hỏi của nhà báo Ireland Gerard O’Connell về điều ĐTC “khuyên các giám mục Hoa Kỳ” liên quan đến vấn đề cấp thiết là cho hay từ chối Tổng thống Biden rước lễ, Đức Phanxicô đã đưa ra một câu trả lời tuyệt vời. Ngài trình bày những gì ngài sẽ nói với một giám mục đang có những nghi ngờ “về mặt lý thuyết”: “Là một mục tử, mục tử biết mình phải làm gì vào mọi lúc, nhưng với tư cách là một mục tử. Nhưng nếu anh ta rời bỏ khía cạnh mục vụ này của Giáo hội, anh ta sẽ ngay lập tức trở thành một chính trị gia. Bạn sẽ thấy điều này trong tất cả những lời tố cáo, trong tất cả những lời lên án ‘phi mục vụ’ mà Giáo hội đưa ra. Với nguyên tắc này, tôi tin rằng một mục tử có thể có hướng đi tốt. Các nguyên tắc là của thần học. Chăm sóc mục vụ là thần học và Chúa Thánh Thần hướng dẫn bạn hành động theo phong cách của Thiên Chúa”.
Đây là trọng tâm của câu trả lời về việc cho hay từ chối rước lễ: “Nhưng vấn đề không phải là thần học, mà đơn giản, vấn đề là mục vụ [Đức Phanxicô kèm theo cụm từ này bằng một cử chỉ tay, như thể muốn chạm vào vấn đề], cách các giám mục chúng tôi xử lý nguyên tắc này về mặt mục vụ. Nếu chúng ta nhìn vào lịch sử của Giáo hội, chúng ta sẽ thấy rằng mỗi khi các giám mục giải quyết một vấn đề không phải với tư cách là các mục tử thì họ lại đứng về phía đời sống chính trị, vấn đề chính trị. […] Khi Giáo hội bảo vệ một nguyên tắc, nhưng không làm như vậy về mặt mục vụ, thì Giáo hội sẽ đứng về phía nào trên bình diện chính trị. Và điều này luôn là như vậy, hãy nhìn vào lịch sử. Và mục tử phải làm gì? Hãy là một mục tử. Hãy là một mục tử và đừng đi loanh quanh chỉ trích: hãy là một mục tử. Nhưng cũng là mục tử của người bị vạ tuyệt thông? Vâng, phải là mục tử và phải là mục tử cho họ, là mục tử theo phong cách của Chúa. Và phong cách của Thiên Chúa là sự gần gũi, từ bi và dịu dàng. […] Một mục tử không biết quản lý theo phong cách của Chúa, sẽ sa ngã và vướng vào nhiều việc không liên quan đến một mục tử.”
Bí quyết của Đức Phanxicô nằm ở chỗ ngài không bao giờ trốn tránh vai trò mục tử của mình; ngài vẫn như vậy ngay cả khi đối mặt với những người muốn lôi kéo ngài vào địa hạt của các vấn đề chính trị, thần học trừu tượng hoặc đạo đức ngụy biện. “Bước ngoặt” của Đức Phanxicô bao gồm việc đặt Giáo hội, liên tục, vào lập trường hướng ngoại. Không cần thiết phải khẳng định bất cứ điều gì, chỉ riêng việc “phải ra đi lần nữa” đã loại bỏ tận gốc mọi chủ nghĩa đắc thắng. Ở đây có tiếng vang của những lần Chúa Giêsu đi đến với “các chiên khác của Ngài”: “Tôi cũng phải đem chúng về… Tôi đã nhận được lệnh này từ Cha tôi” (Ga 10, 1-18). Thánh Phaolô lặp lại lời ông: “Quên đi những gì ở đằng sau […], lao mình về phía trước” (Phi-líp 3, 3-14).
Việc Giáo hội ra đi một lần nữa là “có tính đồng hành”, và điều này sẽ đảm bảo rằng nỗi vất vả của trái tim sẽ được mọi người chia sẻ. Như Đức Phanxicô đã nói khi khai mạc Thượng Hội đồng, “Chúa Thánh Thần sẽ hướng dẫn chúng ta và ban cho chúng ta ân sủng để cùng nhau tiến bước, lắng nghe nhau và khởi xướng sự phân định trong thời đại chúng ta, trở nên liên đới với những lao động và ước muốn của nhân loại” [41].
Nguồn: La Civilta Cattolica
Tác giả: Diego Fares, S.J
Chuyển ngữ: Lm Giuse Vũ Uyên Thi, S.J
[37]. Toàn văn bản thảo do Bergoglio trao cho Đức Hồng Y Jaime Ortega, Giám mục Havana (Cuba), xuất hiện trên tờ Clarín ngày 26 tháng 3 năm 2013 (www.clarin.com/mundo/texto-manuscrito-entregado-bergoglio-ortega_0_By2WJpYsP7e.html). Đối với Đức Hồng Y Ortega, người đã yêu cầu ngài, Bergoglio đã đưa ra một bản thảo với bốn điểm trong bài diễn văn ngắn gọn của ngài với các hồng y. Ở điểm thứ ba, ông nhấn mạnh thành ngữ “tinh thần thế tục” và trích dẫn Henri de Lubac.
[38]. Francis, “Tự do làm chúng ta sợ”, in Civ. Catt. English Ed. October 2021, laciviltacattolica.com/freedom-scares-us-pope-francis-conversation-with-slovak-jesuits/
[39]. Id., Bài phát biểu tại thời điểm suy ngẫm về việc bắt đầu con đường đồng hành, ngày 9 tháng 10 năm 2021.
[40]. See Id., Họp báo trên chuyến bay trở về từ Bratislava, ngày 15 tháng 9 năm 2021.
[41]. Id. Bài phát biểu tại thời điểm suy tư về việc bắt đầu cuộc hành trình hiệp hành, op. cit.
