Sống ở đời, chúng ta không tránh khỏi việc xét đoán người này người nọ, lúc này, lúc nọ. Nhẹ thì có những nhận xét vô thưởng vô phạt, nặng thì có những thành kiến loại trừ, nặng hơn nữa thì có những cáo buộc, chửi xéo, khinh chê. Cứ đâu đó trong những cuộc bàn tán về người thứ ba là y như rằng người ấy bị gán cho đủ thứ những nhận xét, những chê bai này nọ. Có những người bạn khiến lòng ta quý mến, nhưng cũng có những người ta chỉ nghe nhắc đến tên là bao điều dị ứng cứ thành lời tuôn ra xối xả. Có những người ta dễ thân dễ gần, nhưng cũng có những người ta thấy mặt là muốn lánh cho xa.
Trong Tin Mừng, Chúa thẳng thắn dạy ta rằng: “Anh em đừng xét đoán…”. Hai từ xét đoán gợi cho ta hình ảnh của một quan tòa. Trong một tòa án, quan tòa là người đưa ra phán quyết sau cùng quyết định số phận của bị cáo. Hai từ phán quyết nghe có vẻ nặng nề nhưng nó cũng mang nghĩa na ná như vậy. Khi chúng ta xét đoán một người, chúng ta cũng giống như một “quan tòa”. Vô tình hay hữu ý, ta hạ thấp phẩm giá của người mà ta xét đoán và tự cho mình quyền phán quyết người ấy như thế nào. Ta và người ấy không còn là tương giao bằng hữu, không còn là anh em tương thân tương ái nữa. Thế nhưng, nghĩ cho cùng, ta là ai mà dám ngạo mạn như thế? Ta là người thế nào mà đủ tư cách để xét đoán? Ai trong chúng ta đủ thấy lòng mình “vô tội” để giơ tay ném hòn đá tội đồ.
Hơn nữa, khi xét đoán về một người, ta vô tình đóng khung người đó. Ta yên trí rằng ta đã biết rất rõ về họ. Hễ khi nào cần đưa ra nhận xét gì về họ là ta có thể kể ra vanh vách. Ta nhìn họ dưới một lăng kính mà ta ưa thích, dù cho họ có trở nên khác thế nào cũng mặc. Khi kết án một người là tội lỗi, ta lấy một hành vi làm đại diện cho cả một con người, lấy quá khứ áp đặt lên hiện tại và che khuất cả tương lai của họ. Kỳ thực, mỗi người trong chúng ta đều có cơ hội để đổi mới. Mỗi người đều là một công trình còn giang dở của Tạo hóa. Và mỗi người chúng ta đều có quyền hy vọng mình sẽ trở nên một con người mới, sẽ trở nên đẹp hơn trong Thiên Chúa. Đó là niềm hy vọng khiến chúng ta có động lực vươn lên mỗi ngày. Đó là niềm hy vọng Thiên Chúa dành cho chúng ta khi còn ban cho ta sự sống mỗi ngày.
Mặt khác, xét đoán về một người và khư khư giữ những xét đoán ấy, ta cũng tự giết chết chính mình. Ta giống như dòng sông tù đọng, như biển Chết không để mình luân chuyển, nên nước biển ngày càng mặn chát khiến chẳng một sinh vật nào sinh sống được. Cuộc sống đổi mới mỗi ngày, còn suy nghĩ trong ta cứ trơ lỳ cứng nhắc. Tâm hồn ta không đủ rộng mở để nhận ra người anh em ta đang thay đổi. Ta không còn nhận ra sức tươi mới đang bừng nở nơi mỗi một tâm hồn; và như vậy ta tự đào hố chôn mình trong chính suy nghĩ của ta về họ.
Trong ánh sáng tình yêu, thiết nghĩ không thể có chỗ cho sự xét đoán, xét theo nghĩa chặt của nó. Không phải bởi vì chúng ta sợ sự phán xét công thẳng của Thiên Chúa, nhưng là bởi vì, khi yêu thương, ta luôn tìm thấy lý do để tha thứ. Và tình yêu đích thực hướng đến sự cứu vớt nhiều hơn là kết án.
Bạn thân mến, đôi khi chúng ta cũng cần có những đánh giá nhận xét về một người nào đó, nhưng hy vọng là những đánh giá và nhận xét đó không trói buộc tương quan và cách hành xử của ta đối với họ. Giữ cho mình có khoảng cách trong mọi nhận định, xét đoán, để mình không ngu ngơ trước những xảo trá lọc lừa của người, nhưng cũng đồng thời để mình luôn tỉnh thức, nhạy bén trước những đổi mới tích cực đang diễn ra hằng ngày nơi con người và nơi cuộc sống, để ta luôn nhìn người khác trong cái nhìn đầy hy vọng của Thiên Chúa.
Đừng xét đoán người khác và cũng đừng tự xét đoán chính mình. Hãy luôn cho mình cơ hội để đổi mới và tiến triển. Rất nhiều khi chúng ta tự kết án chính mình mà chúng ta không biết. Bao nhiêu lần chúng ta tự hạ quyết tâm mình phải sống như thế này, phải sống thế nọ, rồi lại bấy nhiêu lần chúng ta thấy mình vẫn y như cũ. Khi ấy có thể bạn sẽ kết án chính mình rằng mình là kẻ thất bại, rằng mình sẽ chẳng thể tốt hơn được. Có thể bạn sẽ mất hy vọng, nhưng nếu bạn nhận thấy mình vẫn còn một ngày để sống, bạn hãy hiểu rằng đó là ngày của niềm hy vọng mà Thiên Chúa vẫn dành cho bạn. Nhấn F5 và ta lại thầm thì với Chúa: “Nguyện xin Chúa giúp con bắt đầu và lại bắt đầu…”
Bao lâu bạn đo mắt và thay kiếng một lần? Đôi mắt tâm hồn bạn cũng cần được làm như vậy.
(Dominic Vũ Chí Kiên, SJ)
