Phụ trang 8
Vương quốc Navarra
Lịch sử vương quốc Navarra khá phức tạp vì chính quyền chuyển nhiều lần từ dòng họ này sang dòng họ khác giữa người Navarra với người Pháp và người Tây Ban Nha.
Cùng với Xứ Basco, Navarra không bao giờ bị người Rôma hay người Arập đô hộ. Năm 830, Sancha I Garcia tự xưng là vua và tuyên bố phần Navarra phía bắc dãy Pyrênê (hiện nay thuộc Pháp) là một vương quốc độc lập. Dưới thời Sancha III Vĩ Đại (1000-1035), Navarra mở rộng vương quyền xuống phía nam dãy Pyrênê (hiện nay thuộc Tây Ban Nha) tập hợp toàn thể Xứ Basco Tây Ban Nha: đây là vương quốc đầu tiên trên bán đảo Iberica (Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha). Đó cũng là thời cực thịnh của Navarra. Năm 1076, Navarra hợp nhất với vương quốc Aragon của Tây Ban Nha, nhưng đến năm 1134 lại tách riêng. Năm 1234, Thibaut de Champagne (tổ tiên thánh I-nhã) làm vua Navarra nhờ hưởng quyền thừa kế của mẹ. Năm 1284, nữ hoàng Jeanne I của Navarra kết hôn với Philippe le Bel (1268-1314) của Pháp. Khi Philippe lên làm vua Pháp năm 1285, Navarra hợp nhất với Pháp. Các tỉnh phía nam Pyrênê dần dần được sát nhập vương quốc Castilla (một phần Tây Ban Nha): Guipúzcoa năm 1200, Alava năm 1332, Biscaya năm 1370. Do luật không cho phụ nữ nối ngôi, lúc đó có hiệu lực ở Pháp, năm 1328 Navarra lại tách khỏi Pháp và công chúa Jeanne trở về làm nữ hoàng. Các tỉnh phía bắc Pyrênê từng bước được sát nhập Pháp: tỉnh Soule vào thế kỷ XIII, tỉnh Labourd vào thế kỷ XV. Do các cuộc hôn nhân, Navarra lần lượt chuyển từ dòng họ D’Évreux (1329), đến vua Juan I của Aragon (1425), dòng họ De Foix (1497), cuối cùng đến dòng họ D’Albret. Năm 1484, nữ hoàng Catherine của Navarra kết hôn với công tước Jean III d’Albret, và ông này trở thành vua Navarra đến khi qua đời năm 1516. Năm 1512, vua Fernando Công Giáo của Aragon chiếm phần phía nam dãy Pyrênê của Navarra (tỉnh Navarra hiện nay), và năm 1515 sáp nhập Tây Ban Nha. Dòng họ D’Albret chỉ còn cai trị miền bắc Navarra. Năm 1520 Pháp giúp Navarra khôi phục miền nam, do đó xảy ra trận đánh ở Pamplona khiến thánh I-nhã bị thương. Năm 1548, nữ hoàng Jeanne III của Navarra kết hôn với công tước Antoine de Bourbon, thuộc hoàng gia Pháp: con của hai người này là Henri (1553-1610) làm vua Navarra với danh hiệu Henri III, rồi vào năm 1589 làm vua của Pháp với danh hiệu Henri IV.
Năm 1607, phần phía bắc dãy Pyrênê của Navarra được sáp nhập vĩnh viễn vào Pháp (tỉnh Basse-Navarre hiện nay) vào năm 1607. Lịch sử vương quốc Navarra kết thúc.
