Hoàng Sóc Sơn, SJ.
Chương II: THỌ GIÁO TẠI HOÀNG CUNG ARÉVALO
Alonso de Montalvo[1], bạn đồng song của thánh I-nhã tại Arévalo, cho biết: Quan đại thần Juan Velázquez de Cuellar đề nghị thân sinh của thánh I-nhã “gửi một con trai vào dinh sống như con cái ông và ông sẽ tiến cử vào triều đình”[2]. Candido de Dalmases cho rằng “nhân cách thánh I-nhã được hình thành ở Arévalo.”[3] André Ravier nói ngài được đào tạo trước hết bằng phương pháp “thẩm thấu”[4]: nói theo người Việt Nam là “ở bầu thì tròn, ở ống thì dài.”
Hoàng cung Arévalo
Hiện nay, Arévalo là một thị trấn với chừng 10 ngàn dân cư, thuộc tỉnh Ávila, nước Tây Ban Nha, cách thành phố Ávila 50 km về hướng bắc, cách thủ đô Madrid 125 km về hướng tây bắc.
Từ năm 711, bán đảo Tây Ban Nha bị người Arập đô hộ. Tuy nhiên, một số khu vực ở miền Bắc, đặc biệt xứ Basco, vẫn không chịu khuất phục. Các cuộc khởi nghĩa chống người Arập xuất phát từ miền bắc, dần dần tiến xuống miền nam. Các vương quốc dần dần thành hình. Vào thế kỷ IX xuất hiện công quốc Catalonia ở đông bắc và vương quốc Léon ở tây bắc. Đến thế kỷ X, một phần của vương quốc Léon tách riêng thành lập vương quốc Castilla. Sang thế kỷ XI, vương quốc Aragon thành hình. Năm 1137, công quốc Catalonia hợp nhấtvới vương quốc Aragon. Năm 1139, vương quốc Bồ Đào Nha tuyên bố độc lập. Năm 1230, vương quốc Léon hợp nhất với vương quốc Castilla. Hai vương quốc Castilla và Aragon tồn tại bên cạnh nhau đến nửa cuối thế kỷ XV. Năm 1469 công chúa Isabel (sinh năm 1451) của Castilla kết hôn với thái tử Fernando (sinh năm 1452) của Aragon. Năm 1474, Isabel lên ngôi nữ hoàng Castilla, năm 1479, Fernando lên ngôi vua Aragon: Tây Ban Nha thống nhất, nhưng trong thực tế, hai vương quốc cũ vẫn giữ luật lệ riêng[5]. Năm 1492, Grenada được giải phóng: Tây Ban Nha chấm dứt thời kỳ cai trị của người Arập, Vua Fernando và nữ hoàng Isabel được Đức Giáo Hoàng Alexandrô VI tặng danh hiệu “Các Quân Vương Công Giáo”. Cháu ngoại của họ là Karl (Carlos I) sẽ thống nhất Tây Ban Nha hoàn toàn và vĩnh viễn khi lên ngôi vua năm 1516.
Vào thời thánh I-nhã, Arévalo nằm ở trung tâm xứ Castilla Cổ, thuộc vương quốc Castilla[6]. Các dấu vết cho thấy thành Arévalo đã có từ thời Đế quốc Rôma, trong những thế kỷ đầu công nguyên. Đầu thế kỷ XIV, triều đình Castilla quyết định xây dựng một hoàng cung tại Arévalo[7].
Arévalo đạt tới cực thịnh vào cuối thế kỷ XV. Nữ hoàng Isabel Công Giáo (+1504) sống tuổi niên thiếu ở đó. Thái hậu Isabel de Avis (+1496), mẹ nữ hoàng Isabel, sống 36 năm cuối đời ở đó. Trong thời gian trị vì, nữ hoàng Isabel Công Giáo đến Arévalo 16 lần, chưa kể những lần bà đến thăm mẹ trước đó[8]. Hiệp ước Tordesillas phân chia thế giới thành hai vùng ảnh hưởng của hai cường quốc Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha được ký kết ở đó năm 1494. Hoàng tôn Fernando (1503-1564), cháu ngoại của Các Quân Vương Công Giáo, cháu nội hoàng đế Maximiliano, sau này là “vua người Rôma” (từ 1531) và hoàng đế của “Đế quốc Rôma thánh của dân tộc Đức” (từ 1556, kế vị anh là Karl V) đang sống những năm đầu đời ở đó lúc thánh I-nhã đến. Cả trước cũng như trong thời gian thánh I-nhã ở Arévalo, nhiều lần vua Fernando Công Giáo, và đặc biệt hoàng hậu Germaine, đến sống và làm việc một thời gian ở đó. Luis Fernández Martín cho biết: “Nhà của gia đình Juan Velázquez de Cuellar ở Arévalo là một hoàng cung đúng nghĩa, và được sử dụng với danh nghĩa ấy trong những năm thánh I-nhã ở đó.”[9] Người đương thời truyền tụng hai câu văn vần nói lên tầm quan trọng của Arévalo:
Ai muốn làm bá chủ Castilla
Phải chiếm được Arévalo và Olmedo[10];
và
Muốn giữ được Castilla
Điều quan trọng nhất là thành và lãnh địa Arévalo[11].
