- Gia đình
Vợ ông là Dona María de Velasco, một phụ nữ được mô tả là rất đẹp, quảng đại và đức hạnh, rất được nữ hoàng Isabel Công Giáo quý mến, và nhất là hoàng hậu Germaine rất thích dự tiệc bà thết đãi. Thân sinh bà là Arnao de Velasco, họ hàng gần với Tư lệnh Quân Đội Castilla. Mẹ bà là María de Guevara, có họ hàng gần với mẹ thánh I-nhã, nên hình như ngài gọi là “dì”. Ông Arnao de Velasco qua đời năm 1479. Từ đó, bà Maria Guevara vào dòng ba Phanxicô, đến ở trong tu viện, chuyên chăm đọc kinh cầu nguyện và thăm viếng bệnh nhân[18].
Ông Juan Velázquez de Cuellar và bà María de Velasco sinh được 6 con trai và 6 con gái. Sáu người con trai lần lượt từ lớn đến nhỏ là: (1) Gutierre, sinh trong khoảng 1484-1486, hiệp sĩ, có vợ, không có con, chết năm 1517 tại Arévalo; (2) Miguel, sinh khoảng năm 1490, có vợ, không có con; (3) Augustin, sinh khoảng năm 1493, tháp tùng ông hoàng Ferdinand sang Áo và chết ở đó năm 1539; (4) Juan, sinh năm 1496; (5) Arnao, sinh năm 1497, giáo sĩ; (6) Antonio, sinh khoảng năm 1500, cũng là giáo sĩ. Sáu người con gái lần lượt là: (1) Isabel; (2) Magdalena; (3) Luisa; (4) Catalina; (5) Francisca; (6) María, sinh năm 1514, tu sĩ dòng Thánh Clara tại đan viện Encarnación ở Arévalo.
Gia đình có nhà riêng tại Valladolid[19], nhưng thường xuyên ở hoàng cung Arévalo, và thỉnh thoảng cả nhà theo Don Juan đến các hoàng cung khác để ông lo việc triều đình và các con ông phục vụ vua. Tuy là gia đình đạo đức, cả ông bà cũng như các con không ai để lại gương xấu nào, nhưng vẫn mang tật chung của giới quý tộc đương thời là sẵn sàng dùng bạo lực để tranh dành địa vị và bổng lộc hay để bảo vệ danh dự gia đình.
Tại sao Don Juan muốn nhận đệ tử? Có lẽ vì ông biết sau này con ông sẽ là quan chức lớn trong triều đình nên cần có vây cánh để bảo vệ và củng cố địa vị. Ngoài thánh I-nhã, còn có ít là một người nữa được nhận vào dinh: Alonso de Montalvo, con một gia đình quý tộc tại Arévalo.
Thánh I-nhã đi Arévalo
Chúng ta biết theo thói quen xứ Basco nói riêng, và cả Tây Ban Nha nói chung, người con trai út thường được cha mẹ chuẩn bị cho làm giáo sĩ, không hẳn để dâng mình cho Chúa và phục vụ Hội Thánh, nhưng cụ thể là để hưởng giáo bổng. Ông thân sinh thánh I-nhã cũng muốn ngài làm giáo sĩ, trước là để hưởng giáo bổng, sau là phòng hờ nếu anh ngài, linh mục Pero, qua đời thì ngài kế nhiệm để giáo bổng Azpeitia khỏi lọt vào tay người ngoài. Tuy nhiên, mặc dầu đã “chịu chức cắt tóc”, tức là đã gia nhập hàng giáo sĩ và đã hưởng giáo bổng, ngài vẫn không thích làm giáo sĩ…
Các gia đình quý tộc Tây Ban Nha thường gởi con cái thọ giáo tại dinh một quan chức triều đình. Dòng họ Loyola cũng nhiều lần làm như vậy từ thế kỷ XIV: sau chiến thắng Beotíbar, gia đình được hưởng đặc ân gởi một người con đến thọ giáo tại triều đình. Theo sử gia Ajimar Machmuâ (thế kỷ XI), các lãnh chúa Tây Ban Nha thường gởi con cái… đến thọ giáo tại triều đình Toledo… Ở đó, họ được huấn luyện đến tuổi trưởng thành, được nhà vua cưới vợ cho và được cung cấp mọi thứ cần thiết[20]. Do đó, thánh I-nhã không phải là trường hợp ngoại lệ. Bà María de Guevara có họ hàng xa với mẹ thánh I-nhã. Theo Ricardo García-Villoslada, vì thế Don Beltrán thân sinh thánh I-nhã và Don Juan trở thành bạn thân. Gia đình Loyola có vận động không? Chúng ta không biết.
Thánh I-nhã rời Loyola đi Arévalo khi nào? P. Ribadeneira nói: “Sau những năm đầu của tuổi nhỏ”, thánh I-nhã “được cha mẹ gởi đến triều đình Các Quân Vương Công Giáo”[21]. A. Polanco cho rằng khi “được gởi đến triều đình của vua”, ngài mới chỉ “biết đọc biết viết”[22]. Vì thế có tác giả cho là ngài đến Arévalo năm 1497[23]. Nếu vậy, lúc ấy ngài mới 6 tuổi, chắc chưa biết đọc biết viết. Chính thánh I-nhã cũng như một số người thân cận với ngài (chẳng hạn như Polanco trên đây) thường nói lúc ngài phục vụ trong triều đình “vua Công Giáo”[24] (tức là vua Fernando) chứ không nói “Các Quân Vương Công Giáo” (tức là nữ hoàng Isabel và vua Fernando), nghĩa là ngài phải đến Arévalo sau khi nữ hoàng Isabel chết (1504). Có lẽ ngài đi sau ngày 23.10.1505, vì hôm ấy ngài ký tên làm chứng trên một giấy bán ngựa tại Azpeitia; và trước ngày 23.10.1507, khi thân sinh ngài qua đời[25]. Hiện nay hầu hết các tác giả cho là ngài đến Arévalo trong năm 1506.
Có lẽ đó là lần đầu tiên ngài rời khỏi xứ Basco. Ricardo Garcia-Villoslada cho rằng khi lên đường đi Arévalo, trong lòng thánh I-nhã “sôi sục những mơ tưởng và hy vọng” của tuổi thiếu niên[26]. Từ giã thung lũng Iraurgui giữa vùng đồi núi quanh năm xanh tươi, ngài bước vào đồng bằng Castilla bát ngát và ngập nắng. Hơn nữa, ngài tạm biệt nếp sống của giới quý tộc miền quê để hòa mình vào nếp sống của giới thượng lưu trong các cung điện và dinh thự nguy nga tráng lệ.
